ಸಂವಹನ ಎಂಬ ಕಲಿಕಾ ಕೊಂಡಿ

 ದಿನಾಂಕ 20-04-2019ರ ಪ್ರಜಾವಾಣಿಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟವಾದ ನನ್ನ ಬರಹ. 

ಸಂವಹನ ಎಂಬ ಕಲಿಕಾ ಕೊಂಡಿ

ಹರ್ಷ ಮತ್ತು ವರ್ಷ ಪ್ರತಿದಿನ ಸಂಜೆ ತಮ್ಮ ತಂದೆಯೊಡನೆ ಮಾತಿಗಿಳಿಯುತ್ತಾರೆ. ದೈನಂದಿನ ಚಟುವಟಿಕೆಯ ಒಂದಿಷ್ಟು ಅಂಶಗಳು ಅಲ್ಲಿ ಚರ್ಚಿತವಾಗುತ್ತವೆ. ಬಹುಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಪ್ರಜಾವಾಣಿ ಹಾಗೂ ಸಹಪಾಠಿ ದಿನಪತ್ರಿಕೆಯಲ್ಲಿನ ಚಿಕ್ಕ ಚಿಕ್ಕ ವಿಷಯಗಳ ಕುರಿತು ಗಂಭೀರ ಚರ್ಚೆ ನಡೆಯುತ್ತದೆ. ತಂದೆ ಒಂದು ವಿಷಯವನ್ನು ಪ್ರಸ್ತಾಪಿಸುತ್ತಾರೆ. ಹರ್ಷ ಮತ್ತು ವರ್ಷ ತಮ್ಮ ಜ್ಞಾನದ ಮಿತಿಯೊಳಗೆ ಆ ವಿಷಯದ ಬಗ್ಗೆ ತಮ್ಮ ಅನಿಸಿಕೆ, ಅಭಿಪ್ರಾಯಗಳನ್ನು ಮುಂದಿಡುತ್ತಾರೆ. ಅಂತಿಮವಾಗಿ ತಂದೆ ಆ ವಿಷಯದ ಕುರಿತ ನಿರ್ದಿಷ್ಟವಾದ ಮಾಹಿತಿಯನ್ನು ಮಕ್ಕಳಿಗೆ ತಿಳಿಸುತ್ತಾರೆ. ಅಂದಿಗೆ ಮಾತುಕತೆ ಮುಕ್ತಾಯಗೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಈ ಮಾತುಕತೆ ಅರ್ದ ಗಂಟೆಯಿAದ ಒಂದು ಗಂಟೆಯ ಮಿತಿಯೊಳಗೆ ನಡೆಯುತ್ತದೆ. ಪುನಃ ಮರುದಿನ ಅದೇ ವೇಳೆಗೆ ಮತ್ತೊಂದು ವಿಷಯದ ಕುರಿತು ಚರ್ಚೆ ಶುರುವಾಗುತ್ತದೆ. ಈ ಮಾತುಕತೆ ಮೂಲಕ ಹರ್ಷ ಮತ್ತು ವರ್ಷ ಯಾವುದೇ ವಿಷಯದ ಕುರಿತು ಮಾತನಾಡುವ, ಬರೆಯುವ ಹಾಗೂ ಇತರರೊಂದಿಗೆ ಚರ್ಚಿಸುವ ಉತ್ತಮ ಸಂವಹನ ಕೌಶಲ್ಯಗಳನ್ನು ಕಲಿತಿದ್ದಾರೆ. ಒಂದು ಸಣ್ಣ ಮಾತುಕತೆ ಸಂವಹನ ಕೌಶಲ್ಯವನ್ನು ಖಂಡಿತವಾಗಿ ಉತ್ತಮಪಡಿಸುತ್ತದೆ ಎಂಬುದಕ್ಕೆ ಹರ್ಷ ಮತ್ತು ವರ್ಷ ಸಾಕ್ಷಿಯಾಗುತ್ತಾರೆ.

ವ್ಯಕ್ತಿಯ ಬೆಳವಣಿಗಯಲ್ಲಿ ಸಂವಹನವು ಬಹಳ ಪ್ರಮುಖವಾದ ಸಾಧನ. ಹುಟ್ಟಿನಿಂದ ಬದುಕಿನ ಕೊನೆಯವರೆಗೆ ನಿತ್ಯ ಜೀವನದಲ್ಲಿ ಅನೇಕರೊಂದಿಗೆ ಸಂವಹನ ನಡೆಯುತ್ತಲೇ ಇರುತ್ತದೆ. ಆದಾಗ್ಯೂ ಯಾರು ಉತ್ತಮ ಸಂವಹನ ಕೌಶಲ್ಯಗಳನ್ನು ಗಳಿಸಿಕೊಂಡಿರುತ್ತಾರೋ ಅವರು ಮಾತ್ರ ಉತ್ತಮ ಜೀವನವನ್ನು ರೂಪಿಸಿಕೊಳ್ಳಬಲ್ಲರು. ಸಂವಹನ ಕೌಶಲ್ಯ ಬೆಳೆಸುವಲ್ಲಿ ತಂದೆ-ತಾಯಿ, ಸ್ನೇಹಿತರು, ಕುಟುಂಬ, ನೆರೆಹೊರೆ, ಸಮುದಾಯ, ಶಾಲೆ ಹಾಗೂ ಸಮೂಹ ಮಾಧ್ಯಮಗಳು ಪ್ರಭಾವ ಬೀರುತ್ತವೆ. ಮಗುವಿಗೆ ಸಂವಹನ ಕೌಶಲ್ಯ ಮೂಡಿಸುವಲ್ಲಿ ಕುಟುಂಬ ಹಾಗೂ ಶಾಲೆಯ ಪಾತ್ರ ತುಂಬಾ ಮಹತ್ವದ್ದು. ಹಾಗಾಗಿ ಸಂವಹನ ಎಂದರೇನು? ಅದರ ಪ್ರಯೋಜನಗಳೇನು? ಸಂವಹನ ಕೌಶಲ್ಯ ಬೆಳೆಸುವ ಮಾರ್ಗಗಗಳಾವುವು? ಎಂಬ ಮಾಹಿತಿ ಪ್ರತಿಯೊಬ್ಬ ಶಿಕ್ಷಕರಿಗೂ ಪಾಲಕರಿಗೂ ಇರಬೇಕಾದುದು ಅಗತ್ಯ.

ಸಂವಹನ ಎಂದರೆ,,,, : ವ್ಯಕ್ತಿಯಿಂದ ವ್ಯಕ್ತಿಗೆ ಅಥವಾ ಸ್ಥಳದಿಂದ ಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಮಾಹಿತಿಯನ್ನು ವರ್ಗಾಯಿಸುವ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯೇ ಸಂವಹನ. ಅಂದರೆ ಒಬ್ಬ ವ್ಯಕ್ತಿಯಿಂದ ಇನ್ನೊಬ್ಬ ವ್ಯಕ್ತಿ ಅಥವಾ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳ ಗುಂಪಿಗೆ ವಿಚಾರಗಳು, ಅಭಿಪ್ರಾಯಗಳು, ಸಂಗತಿಗಳು, ಮೌಲ್ಯಗಳು ಭಾವನೆಗಳು, ಅನುಭವಗಳು, ಸಲಹೆಗಳು ಇತ್ಯಾದಿಗಳನ್ನು ಪರಸ್ಪರಗಳನ್ನು ಕಳಿಸುವ ಮತ್ತು ಸ್ವೀಕರಿಸುವ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯಾಗಿದೆ.  ಸಂವಹನ ಏರ್ಪಡಲು ಸಂದೇಶ ಕಳಿಸುವವ ಹಾಗೂ ಸ್ವೀಕರಿಸುವವ ಇಬ್ಬರನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿರುತ್ತದೆ. 

ನಿಗದಿತ ಗುರಿ ಸಾಧನೆಯನ್ನು ಮಾತುಕತೆಗಳಲ್ಲಿ ಪರಿಣಾಮಕಾರಿಯಾಗಿ ಖಚಿತಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಸಂವಹನ ಬಹಳ ಮುಖ್ಯವಾಗುತ್ತದೆ. ಪರಿಣಾಮಕಾರಿಯಾದ ಸಂವಹನ ಪರಸ್ಪರ ಸಂಬAಧಗಳನ್ನು ಬೆಳೆಸಲು ಸಹಾಯ ಮಾಡುತ್ತದೆ. ಜೊತೆಗೆ ಧೈರ್ಯ ಮತ್ತು ದಕ್ಷತೆಯನ್ನು ಸುಧಾರಿಸುತ್ತದೆ. 

ಪ್ರಯೋಜನಗಳು

• ಕುಟುಂಬ ಹಾಗೂ ಶಾಲೆಯಲ್ಲಿ ನಡೆಯುವ ಸಂವಹನವು ಮಗುವಿನ ಭಾಷಾ ತೊಡಕುಗಳನ್ನು ನಿವಾರಿಸಿ ಸರಾಗವಾಗಿ ಮಾತನಾಡುವಂತೆ ಮಾಡುತ್ತದೆ. ಜೊತೆಗೆ ಭಾಷಾ ದೋಷಗಳನ್ನು ಸರಿಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಮುಕ್ತ ಅವಕಾಶ ನೀಡುತ್ತದೆ. ಮುಕ್ತ ಸಂವಹನವು ಮಗುವಿನಲ್ಲಿ ಭಾಷಾಭಿವೃದ್ದಿಗೆ ಸಹಾಯ ಮಾಡುತ್ತದೆ.

• ಸಂವಹನವು ಪರಸ್ಪರ ಸಂಬAಧಗಳನ್ನು ಗಟ್ಟಿಗೊಳಿಸುತ್ತದೆ. ಮುಕ್ತ ಸಂವಹನದಿAದ ಮಕ್ಕಳಲ್ಲಿ ಸುರಕ್ಷತೆಯ ಭಾವನೆ ಉಂಟಾಗುತ್ತದೆ. ಈ ಬಾಂಧವ್ಯ ಉತ್ತಮ ಕಲಿಕೆಯನ್ನು ಉಂಟುಮಾಡುತ್ತದೆ. 

• ಮುಕ್ತ ಸಂವಹನವು ಮಕ್ಕಳ ಕಲಿಕಾ ದೋಷವನ್ನು ನಿವಾರಿಸುವುದರಿಂದ ಕಲಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಆಸಕ್ತಿ ಹೆಚ್ಚಾಗುತ್ತದೆ. ಜೊತೆಗೆ ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಪಠ್ಯದ ಆಚೆಗಿನ ಕಲಿಕೆಗೆ ಉತ್ತೇಜಿಸುತ್ತದೆ. ಇದರಿಂದ ಮಕ್ಕಳು ಹೊಸದನ್ನು ಕಲಿಯಲು ಉತ್ಸುಕರಾಗುತ್ತಾರೆ.

• ಸಂವಹನದಿAದ ಮಕ್ಕಳು ಹೆಚ್ಚು ಹೆಚ್ಚು ಸ್ನೇಹಿತರನ್ನು ಗಳಿಸುತ್ತಾರೆ. ಇದರಿಂದ ಅವರಲ್ಲಿ ಆತ್ಮವಿಶ್ವಾಸ ಮೂಡುತ್ತದೆ. ಅಂತೆಯೇ ಇತರೆ ಸ್ನೇಹಿತರಿಂದ ಮತ್ತಷ್ಟು ಸಂವಹನ ಕೌಶಲ್ಯಗಳನ್ನು ಪಡೆಯುತ್ತಾರೆ.

• ಪರಿಣಾಮಕಾರಿ ಸಂವಹನವು ಮಕ್ಕಳಲ್ಲಿ ಸ್ವಾಭಿಮಾನವನ್ನು ಉಂಟು ಮಾಡುತ್ತದೆ. ಮುಕ್ತ ಮಾತುಕತೆಯಲ್ಲಿ ಮಕ್ಕಳು ತಮ್ಮ ಅಗತ್ಯತೆಗಳು ಮತ್ತು ಬಯಕೆಗಳನ್ನು ಚರ್ಚಿಸಲು ಅವಕಾಶ ಇರುವುದರಿಂದ ಮಗು ತನ್ನ ಆಲೋಚನೆಗಳೂ ಮುಖ್ಯವೆಂದು ಭಾವಿಸುತ್ತದೆ. ಪ್ರತಿಯಾಗಿ ಮಗುವಿನಲ್ಲಿ ಸ್ವಾಭಿಮಾನ ಮೂಡುತ್ತದೆ. 

• ಉತ್ತಮ ಸಂವಹನ ಕೌಶಲ್ಯದಿಂದ ಮಕ್ಕಳು ತಮ್ಮ ಸಮಸ್ಯೆಗಳನ್ನು ತಾವೇ ಪರಿಹರಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಸಮರ್ಥರಾಗುತ್ತಾರೆ. ವಿಷಯದ ವಿವಿಧ ಮಗ್ಗಲುಗಳನ್ನು ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡುವ ಪರಿಣತಿ ಪಡೆಯುವುದರಿಂದ ಸಮಸ್ಯೆಗೆ ತಾವೇ ಪರಿಹಾರ ಕಂಡುಕೊಳ್ಳಲು ಸನ್ನದ್ದರಾಗುತ್ತಾರೆ.

• ಮಗುವಿನ ಮಾತಿಗೂ ಗೌರವವಿದೆ ಗೊತ್ತಾದಾಗ ಮಗು ತನ್ನ ವರ್ತನೆಗಳನ್ನು ಬದಲಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಸಕಾರಾತ್ಮಕ ವರ್ತನೆಗಳ ಅಭಿವೃದ್ದಿಯತ್ತ ಚಿತ್ತ ಹರಿಸುತ್ತದೆ. 

• ಉತ್ತಮ ಸಂವಹನ ಅಭ್ಯಾಸಗಳು ಕಾಲಾಂತರದಲ್ಲಿ ದೊಡ್ಡ ಸಮಸ್ಯೆಗಳನ್ನು ಪರಿಹರಿಸಲು ಮಗುವನ್ನು ಅಣಿಗೊಳಿಸುತ್ತವೆ. ಕುಟುಂಬ/ಶಾಲೆಯಲ್ಲಿ ಚಿಕ್ಕ ಚಿಕ್ಕ ವಿಷಯಗಳ ಕುರಿತು ಸಂವಹನ ನಡೆಸಿ ಪರಿಣತಿ ಗಳಿಸಿದ ಮಗು ಮುಂದೆ ದೊಡ್ಡ ಸಮಸ್ಯೆಗಳನ್ನು ಎದುರಿಸಲು ಸಹಜವಾಗಿ ಅಣಿಗೊಳ್ಳುತ್ತದೆ.

• ಸಂವಹನ ಕೌಶಲ್ಯದಿಂದ ಮಗುವಿನಲ್ಲಿ ಉತ್ತಮ ದೇಹಭಾಷೆ ರೂಪುಗೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಇತರರೊಂದಿಗೆ ಮಾತನಾಡುವ ವೇಳೆ ತನ್ನ ಆಂಗಿಕ ಅಭಿನಯ ಹೇಗಿರಬೇಕೆಂಬುದನ್ನು ಮಗು ಗಳಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. 

• ಸಂವಹನವು ಮಗುವಿನ ಓದಿನ ತೊಂದರೆಯನ್ನು ನಿವಾರಿಸುತ್ತದೆ. ನಿರಂತರ ಸಂವಹನದಿAದ ಶೇಕಡಾ 50 ರಿಂದ 90 ರಷ್ಟು ಮಕ್ಕಳು ಓದಿನಲ್ಲಿ ಉತ್ತಮ ಪ್ರದರ್ಶನ ನೀಡಲು ಸಜ್ಜಾಗುತ್ತಾರೆ. 

• ಉತ್ತಮ ಸಂವಹನವು ಮಗುವಿನ ಮಾನಸಿಕ ಆರೋಗ್ಯವನ್ನು ಕಾಪಾಡುತ್ತದೆ. ಮಕ್ಕಳಲ್ಲಿ ಒತ್ತಡ, ಮಾನಸಿಕ ಹಿಂಸೆ, ಖಿನ್ನತೆ, ಸಂಕೋಚಗಳAತಹ ಮಾನಸಿಕ ಸಮಸ್ಯೆಗಳನ್ನು ದೋರ ಮಾಡಿ ಮಾನಸಿಕ ಸ್ವಾಸ್ಥವನ್ನು ಕಾಪಾಡುತ್ತದೆ.

ಮಕ್ಕಳ ಸಂವಹನದ ಅಡೆತಡೆಗಳು

ಸಂವಹನವು ವಿಫಲಗೊಳ್ಳಲು ಅನೇಕ ಕಾರಣಗಳಿರುತ್ತವೆ. ಸಂದೇಶ ಕಳಿಸುವವ ಮತ್ತು ಸ್ವೀಕರಿಸುವವರ ನಡುವೆ ಅಡೆತಡೆಗಳು ಏರ್ಪಟ್ಟಾಗ ಸಂವಹನ ವಿಫಲವಾಗುತ್ತದೆ. ಸಕ್ರೀಯ ಆಲಿಸುವಿಕೆ, ಸ್ಪಷ್ಟೀಕರಣ ಹಾಗೂ ಪ್ರತಿಬಿಂಬಾತ್ಮಕ ಕೌಶಲ್ಯಗಳ ಕೊರತೆಯು ಸಂದೇಶ ವಿರೂಪಗೊಳ್ಳಲು ಕಾರಣಗಳಾಗಬಹುದು. ಅಡೆತಡೆಗಳು ಗೊಂದಲ ಮತ್ತು ತಪ್ಪು ತಿಳುವಳಿಕೆಗೆ ಪ್ರೇರಕಗಳಾಗುತ್ತವೆ. ಬಹುಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಕೆಳಗಿನ ಕೆಲವು ಅಡೆತಡೆಗಳು ಉತ್ತಮ ಸಂವಹನಕ್ಕೆ ಮಾರಕ ಎನ್ನಬಹುದು.

• ಬಹುತೇಕ ಮಕ್ಕಳಲ್ಲಿ ಆಲೋಚನಾ ಸಾಮರ್ಥ್ಯ ಅಷ್ಟಾಗಿ ಬೆಳವಣಿಗೆಯಾಗಿರುವುದಿಲ್ಲ. ಇದು ಅವರ ಗ್ರಹಿಕೆ ಮತ್ತು ತಾರ್ಕಿಕತೆಯ ನಡುವೆ ಸಣ್ಣ ಬಿರುಕನ್ನು ಮೂಡಿಸುತ್ತದೆ. ಮಗುವಿನ ಅರಿವಿನ ಸಾಮರ್ಥ್ಯದಲ್ಲಿ ಕೊರತೆಯಾದಾಗ ಭಾಷಾ ಕೌಶಲ್ಯಗಳು ವಿಕಸನವಾಗಲು ತೊಂದರೆಯಾಗಿ ಸಂವಹನಕ್ಕೆ ತೊಂದರೆಯಾಗುತ್ತದೆ.

• ಕೆಲವು ಮಕ್ಕಳಲ್ಲಿ ನಿರರ್ಗಳತೆಯ ಕೊರತೆಯು ಸಂವಹನಕ್ಕೆ ತಡೆಯೊಡ್ಡುತ್ತದೆ. ನಿರರ್ಗಳತೆಯ ಕೊರತೆಗೆ ಉಚ್ಛಾರ ದೋಷ, ಧೀರ್ಘಕಾಲಿಕ ಮರೆವು, ಸಂಕೋಚ ಸ್ವಭಾವ ಇತ್ಯಾದಿಗಳು ಕಾರಣವಾಗಿರಬಹುದು. 

• ಮುಕ್ತ ಮಾತುಕತೆಗೆ ಭಾಷಾ ತೊಂದರೆಯು ಪ್ರಮುಖ ಅಡೆತಡೆಯಾಗಿದೆ. ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿಶೀಲತೆ ಸರಿಯಾಗಿಲ್ಲದಿರುವುದು, ಶಬ್ದಭಂಢಾರದ ಕೊರತೆ, ಭಾಷಾ ಪ್ರಯೋಗದ ಕೌಶಲ್ಯಗಳ ಕೊರತೆ, ಅನಿಸಿಕೆ ಹಾಗೂ ಅಭಿಪ್ರಾಯಗಳನ್ನು ಹೇಗೆ ವರ್ಗಾಯಿಸಬೇಕೆಂಬ ಕೊರತೆಯು ಸಂವಹನಕ್ಕೆ ಪ್ರಮುಖ ಅಡ್ಡಿಯಾಗಿದೆ. 

• ಧ್ವನಿಯ ಸರಿಯಾದ ಬಳಕೆಯ ಅರಿವು ಇಲ್ಲದಿರುವುದು ಸಂವಹನ ಅಡೆತಡೆಯಾಗಿದೆ. ಕೆಲವು ಮಕ್ಕಳು ಶಬ್ದಗಳನ್ನು ಉಚ್ಛರಿಸುವಾಗ ಕೊನೆಯ ಅಕ್ಷರಗಳನ್ನು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಉಚ್ಛರಿಸದೇ ನುಂಗಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ. ಶ್ವಾಸಕೋಶದಿಂದ ಬರುವ ಗಾಳಿಯನ್ನು ನಿಯಂತ್ರಿಸುವ ಕೌಶಲ್ಯ ಇಲ್ಲದಿರುವಾಗ ಹೀಗಾಗುತ್ತದೆ. ಧ್ವನಿಯ ಏರಿಳಿತದ ಸ್ಪಷ್ಟ ಚಿತ್ರಣ ಇಲ್ಲದಿರುವುದೂ ಸಹ ಉತ್ತಮ ಸಂವಹನಕ್ಕೆ ಅಡ್ಡಿಯಾಗುತ್ತದೆ. 

ಅಡೆತಡೆಗಳ ಮೀರಿ

ಮಕ್ಕಳಲ್ಲಿ ಸಂವಹನದ ಅಡೆತಡೆಗಳನ್ನು ಮೀರಿ ಕೌಶಲ್ಯಗಳನ್ನು ಮೂಡಿಸುವುದು ತ್ರಾಸದಾಯಕವಾದರೂ ಸತತ ಅಭ್ಯಾಸದಿಂದ ಇದನ್ನು ಸುಲಭವಾಗಿಸಬಹುದು. ಅದಕ್ಕಾಗಿ ಅನೇಕ ತಂತ್ರಗಳಿವೆ. ಕೆಲವು ತಂತ್ರಗಳನ್ನು ಮಾತ್ರ ಇಲ್ಲಿ ಪರಿಚಯಿಸಲಾಗಿದೆ. 

• ಪ್ರತೀ ಮಗುವೂ ಸಹ ಅನನ್ಯ. ಯಾವ ಮಗುವನ್ನೂ ಕಡೆಗಣಿಸದಂತೆ ಮಗುವಿನೊಂದಿಗೆ ಮುಕ್ತವಾಗಿ ಸಂಭಾಷಣೆ ನಡೆಸಿ. ಅವರ ಬೇಕು ಬೇಡಿಕೆಗಳನ್ನು ಆಲಿಸಿ. ಅವರಲ್ಲಿನ ಸಂಭಾಷಣಾ ದೋಷವನ್ನು ಪತ್ತೆ ಹಚ್ಚಿ, ಪರಿಹರಿಸುವ ಪ್ರಯತ್ನ ಮಾಡಿ. ಭಯಮುಕ್ತ ವಾತಾವರಣ ಮತ್ತು ನಿರಂತರ ಅಭ್ಯಾಸದಿಂದ ಮಾತ್ರ  ಉತ್ತಮ ಸಂವಹನ ಸಾಧ್ಯ.

• ಕುಟುಂಬದಲ್ಲಾಗಲೀ ಅಥವಾ ಶಾಲೆಯಲ್ಲಾಗಲೀ ಸಂಭಾಷಣೆ/ಸAವಹನಕ್ಕೆ ನಿಗದಿತ ಸಮಯ ಮೀಸಲಿಡಿ. ಈ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಮಗು ಮುಕ್ತವಾಗಿ ಮಾತನಾಡಲು ಮಾನಸಿಕ ಸಿದ್ದತೆ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಇದರಿಂದ ಮಗು ಸ್ವಯಂ ಪ್ರೇರಣೆಗೊಂಡು ಕಲಿಕೆಯತ್ತ ಆಸಕ್ತಿ ವಹಿಸುತ್ತದೆ.

• ಪ್ರತಿದಿನದ ಶಾಲಾ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಕುರಿತು ಕುಟುಂಬದಲ್ಲಿ ವಿಷಯ ಪ್ರಸ್ತಾಪಿತವಾಗಬೇಕು. ಶಾಲೆಯಲ್ಲಿ ಏನೇನು ನಡೆಯಿತು? ಶಾಲೆಯಲ್ಲಿ ಮಗು ಯಾರ ಜೊತೆ ಹೆಚ್ಚು ಸಮಯ ಕಳೆಯಿತು? ಶಾಲೆಯಲ್ಲಿ ಇಷ್ಟವಾದ ಅಂಶ ಯಾವುದು? ಇಷ್ಟವಾಗದ ಅಂಶ ಯಾವುದು? ಯಾಕೆ? ಇತ್ಯಾದಿ ವಿಷಯಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಮಕ್ಕಳು ಸವಿವರವಾಗಿ ವಿವರಿಸುವಂತೆ ಕೇಳಬೇಕು. ಇದು ಮಕ್ಕಳಲ್ಲಿ ಸಂವಹನ ವೃದ್ದಿಗೆ ಸಹಕಾರಿ.

• ಪಠ್ಯೇತರ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳಾದ ಭಾಷಣ, ಚರ್ಚೆ, ಸಂವಾದ, ಪ್ರಬಂಧ ಬರೆಹ, ಚಿತ್ರ ರಚನೆ, ಇತ್ಯಾದಿ ತಯಾರಿಗೆ ಮಗುವಿಗೆ ಸಹಾಯ ಮಾಡಿ. ಆ ಚಟುವಟಿಕೆಯನ್ನು ಹೇಗೆ ವಿನ್ಯಾಸಗೊಳಿಸಬೇಕು ಎಂಬ ಬಗ್ಗೆ ಮಾಹಿತಿ ನೀಡಿ. 

• ಮಗು ಇತರರೊಂದಿಗೆ ಮಾತನಾಡುವಾಗ ದೇಹಭಾಷೆ ಹೇಗಿರಬೇಕು ಎಂಬ ಬಗ್ಗೆ ಪ್ರಾತ್ಯಕ್ಷಿತೆ ನೀಡಿ ಅಭ್ಯಾಸ ಮಾಡಿಸಿ. ಇತರರ ದೇಹಭಾಷೆ ಬಗ್ಗೆ ಗಮನ ಹರಿಸಲು ಹೇಳಿ. 

• ಮಗುವಿಗೆ ನೀವು ಏನನ್ನಾದರೂ ಹೇಳಿದ ನಂತರ ಮಗು ಅದನ್ನು ಪುನರಾವರ್ತಿಸಲು ಹೇಳಿ ಅಥವಾ ಅದಕ್ಕೆ ಸಂಬAಧಿಸಿದ ಪ್ರಶ್ನೆ ಕೇಳಿ. ಆಗ ಮಗು ಪ್ರತಿ ಬಾರಿ ನೀವು ಹೇಳುವುದನ್ನು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಆಲಿಸುತ್ತದೆ. ಕೆಲವು ವೇಳೆ ಹಿಂದಿನ ದಿನದ ವಿಷಯವನ್ನೂ ಕೇಳಿ. ಇದರಿಂದ ಮಗು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಆಲಿಸುವ ಜೊತೆಗೆ ಪುನರ್ ಮನನ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಹೇಳಲು ಸಿದ್ದತೆ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ.

• ಪಠ್ಯಾಂಶದಲ್ಲಿನ ನಾಟಕ, ಸಂಭಾಷಣೆಗಳನ್ನು ನಾಟಕದ ಮೂಲಕವೇ ಅಭ್ಯಾಸ ಮಾಡಿಸಿ. ಇದರಿಂದ ಧ್ವನಿಯ ಏರಿಳಿತದ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಉಚ್ಛರಿಸುವ ಹಾಗೂ ನಿಗದಿತ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ಪಾತ್ರದ ಮಾತನ್ನು ಮುಕ್ತಾಯಗೊಳಿಸುವ ಅಭ್ಯಾಸ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ. ಇತರರ ಮಾತನ್ನು ಆಲಿಸಿ ಅದಕ್ಕೆ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯೆ ನೀಡಬೇಂಬುದನ್ನು ಕಲಿಯುತ್ತಾರೆ. ದೈನಂದಿನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳನ್ನೇ ಪಾತ್ರ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಮಾಡಲು ತಿಳಿಸಿ.

• ಮಗುವಿನ ಓದಿನ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಜೊತೆಗಿದ್ದು, ಓದಿನ ಧಾಟಿಯನ್ನು ಪರಿಶೀಲಿಸಿ. ಪ್ರತಿದಿನ ನಿಗದಿತವಾಗಿ ಓದಿನ ಅಭ್ಯಾಸ ಮಾಡಿಸಿ. ನಂತರ ಓದಿದ ವಿಷಯದ ಕುರಿತು ಸಂಭಾಷಣೆ ನಡೆಸಿ.

• ಆಗಾಗ್ಗೆ ಚಲನಚಿತ್ರ, ನಾಟಕ ಅಥವಾ ಇತ್ಯಾದಿ ಪ್ರದರ್ಶನಗಳಿಗೆ ಮಗುವನ್ನು ಕರೆದೊಯ್ಯಿರಿ. ಅಥವಾ ಶಾಲೆ/ಮನೆಯಲ್ಲಿಯೇ ಪ್ರದರ್ಶನದ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಮಾಡಿರಿ.  ವೀಕ್ಷಿಸಿದ ನಂತರ ಅದರ ಕುರಿತು ಮಗು ಮಾತನಾಡಲು ತಿಳಿಸಿ. ಕಥಾವಸ್ತು, ಪಾತ್ರಗಳು, ಸನ್ನಿವೇಶಗಳು, ಹಾಡುಗಳು, ಸಂಗೀತ, ಸ್ಟಂಟ್ಸ್ ಇತ್ಯಾದಿ ಕುರಿತು ಮಗು ತನ್ನದೇ ಆದ ಶೈಲಿಯಲ್ಲಿ ವಿಮರ್ಶೆ ಮಾಡಲು ಮುಕ್ತ ಅವಕಾಶ ನೀಡಿ.

• ಮಕ್ಕಳಲ್ಲಿ ಪದಸಂಪತ್ತು ಬೆಳೆಯಲು ಶಬ್ದಕೋಶ ಬಳಸುವ ಅಭ್ಯಾಸ ರೂಢಿಸಿ. ಇದು ವಿವಿಧ ಸನ್ನಿವೇಶಗಳಲ್ಲಿ ನಿರ್ಧಿಷ್ಟ ಪದಗಳಿಗೆ ನಾನಾ ಪದಗಳನ್ನು ಬಳಸಲು ಅನುಕೂಲವಾಗುತ್ತದೆ.

• ದಿನಪತ್ರಿಕೆ, ವಾರಪತ್ರಿಕೆ, ಪಾಕ್ಷಿಕ, ಮಾಸಿಕಗಳನ್ನು ಓದುವ ಹಾಗೂ ಅದರಲ್ಲಿನ ವಿಷಯದ ಕುರಿತು ಮಾತನಾಡುವ ಅಭ್ಯಾಸ ಬೆಳೆಸಿ. ಇದರಿಂದ ವಿಷಯ ಜ್ಞಾನ ಹೆಚ್ಚುವುದಲ್ಲದೇ ಒಂದು ವಿಷಯದ ವಿವಿಧ ಆಯಾಮಗಳನ್ನು ಅರ್ಥೈಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಸಹಾಯವಾಗುತ್ತದೆ.